अम्बा बेचेर दशैं खर्च

सुर्खेत । दशैं घरमा स्थापना भैसक्यो । दशैंका लागि बजार किन्नेहरुको भिड पनि निकै बढेको छ । आर्शिवाद लिनका लागि जन्मघर फर्किनेको लाम लागिरहेकै छ । तीनै घर फर्किनेहरुसँग अम्बा (बेलौती) बेचेर दशैं खर्च जुटाउने तयारीमा छन् दुर्गालाल जैसी ।

दैलेखको नारायण नगरपालिका ७ विजौरा घर भएका जैसी दशैं खर्च जुटाउन डोकोमा अम्बा बोकेर यतिबेला दैलेख बजार चहार्दै छन् ।
‘दशैं नजिकै आइसक्यो, खर्च पनि त जुटाउन पर्यो’ जैसीले दुल्लूखबरसँग कुरा गर्दै भने, ‘परिवार मेरै भरमा छ । छोरा–छोरी सानै छन् । अलि ठूलो (कमाउने) भएको छोरा भारततिर गएको छ ।’ उनले थपे, ‘छोराले पनि खर्च पठाउदैन ।’

जैसी ५० वर्ष पुगे । उनी २४ वर्षको हुँदाबाट दैलेख सदरमुकाममा अम्बा बेचेर आम्दानी गर्दै आएका छन् । परिवारमा ६ जना सदस्य छन् । जसमध्ये दुई छोरा र दुई छोरी छन् ।

जेठी छोरीको मानसिक सन्तुलन ठिक छैन । जेठो छोरा कहिले भारत कहिले नेपाल गर्छन् । माइली छोरी भने बुवासँगै अम्बा बेच्न बजार हिड्छिन् । उनी कक्षा नौंमा पढ्छिन् ।

‘घरबारीमा साना–ठूला १० अम्बाका रुख छन् ।’ उनले भने, ‘प्रत्येक वर्ष भदौंदेखि कार्तिक मसान्तसम्म अम्बा बेच्छु ।’ यही अवधिमा अम्बा बेचेर करिव ३०–४० हजार आम्दानी हुने गरेको जैसी बताउछन् ।

‘आजभन्दा २४ वर्षअघि एक रुपैयाँको २ दाना अम्बा बेच्थे’ उनले भने, ‘यो वर्ष पाँच रुपैयाँको दाना बेचेको छु । लकडाउनले गर्दा अलि चहल–पहल कम भएकोले थोरै आम्दानी हुने आशंका गरेको छु ।’

खेतबारीबाट हुने उत्पादनभन्दा अम्बा बेचेर धेरै फाइदा हुने गरेको उनको भनाई छ । ‘जम्मा १० मूरी उत्पादन हुने जग्गा छ । त्यहीपनि बाँदरबाट जोगाउन मुस्किल पर्छ’ उनले भने, ‘जग्गाको उत्पादनभन्दा अम्बा बेचेकै धेरै नाफा छ ।’

जैसी रोजगारीका लागि नेपाल–भारत गरिरहन्छन् । तर अम्बा बेच्ने सीजनमा भने नेपाल फर्किन्छन् । उनि भन्छन्, ‘अम्बाबाट भएको आम्दानीले केही दिन टर्छ त्यसपछि फेरि भारतमा काम गरेर गुजारा गर्छु ।’

जैसीमात्रै होइन, कर्णालीका सडक छेउमा डोकोमै सीजनल फलफूल विक्रि गर्ने आम्दानी गर्ने र चाडबाडको जोहो गर्नेहरु धेरै छन् । तीमध्येकै प्रदेश राजधानी समेत रहेको सुर्खेतको वीरेन्द्रनगर–४ की ६० वर्षीय जगमति उपाध्याय पनि एक उदाहरण हुन् ।

दशैं नजिकिदैं आएपछि उनी डोकोमै अम्बा बेचेर खर्च जोहो गर्ने तयारीमा छन् । दिनभर वीरेन्द्रनगरका विभिन्न सडकपेटीमा अम्बा, केरा, स्याउ लगायतका सीजन अनुसारका फलफूल डुलाईरहन्छिन् ।

उनी भन्छिन् ‘डोको रित्तिए मन हलुङ्गो हुन्छ । नत्र घर फर्किदा भरी डोकोजस्तै मन पनि भारी हुन्छ ।’

सरकारसँग प्याकेज छैन

कर्णाली प्रदेश अन्य प्रदेशको तुलनामा विपन्न प्रदेश हो । गुजारामा छाक टारिरहेका प्रदेशका नागरिकका लागि भने संघियपश्चात गठीत संघ, प्रदेश र स्थानीय तहका कुनैपनि सरकारसँग विपन्नका लागि दशैं प्याकेज छैन ।

प्रदेश योजना आयोगको तथ्यांक अनुसार यहाँ बहुआयामिक गरिबी दर ५१.२ प्रतिसत रहेको छ । जुन राष्ट्रिय दर २८.६ को तुलनामा निकै उच्च हो ।

सर्वाेच्च अदालतले जनप्रतिनिधिलाई तलब दिन रोक लगाए पनि प्रदेश सरकारले सेवासुविधा दिने व्यवस्था गरेको छ । तर, व्यवस्थाले रोक्दा समेत घुमाएर सेवा सुविधा दिन मिल्ने र भोका नांगालाई केही पनि प्याकेज नहुँदा गरिब तथा विपन्न समुदाय निराश बनेका छन् ।

गरिब, निमुखाका लागि दसैं प्याकेजका विषयमा छलफल नभएको आन्तरिक मामिला तथा कानुनमन्त्री नरेश भण्डारीले बताए ।
‘दसैं प्याकेजका विषयमा छलफल भएको छैन,’ उनले भने, ‘यो आवश्यक भएकाले अब हामी छलफल गर्छाैं ।’